ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΓΕΝΕΤΗΣΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
ΕΞΑΡΣΗ ΤΗΣ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ
Τα τελευταία χρόνια, οι εφημερίδες κατακλύζονται από φρικιαστικές ειδήσεις για εγκλήματα με θύματα γυναίκες και ανήλικα παιδιά. Γυναικοκτονίες, ενδοοικογενειακή βία, βιασμοί, ασέλγεια κατά ανηλίκων είναι δυστυχώς καθημερινά στην επικαιρότητα.
Σίγουρα λοιπόν υπάρχει μία έξαρση στα αδικήματα αυτά.
Μία έξαρση που φαίνεται και από τις καταγγελίες που γίνονται στην ειδική γραμμή SOS 15900 όπου καταγγέλονται:
2090 κλήσεις στην γραμμή SOS 15900 1/1/2022 έως 30/7/2022
Σχεδόν όλες οι κλήσεις έγιναν από γυναίκες
Η πλειοψηφία τους ήταν έγγαμες με παιδιά και χωρίς εργασία
Αφορούσαν κακοποίηση γυναικών από τους συζύγους ή συντρόφους τους
Οι καταγγελίες αφορούσαν κυρίως σωματική βία και δευτερευόντως ψυχολογική, λεκτική και τέλος οικονομική.
Αλλά και οι περιπτώσεις που φθάνουν στα δικαστήρια έχουν μία ραγδαία και ανησυχητική αύξηση:
Το 2020 υπήρξαν 5.143 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, το 2021 υπήρξαν 8.776 και το πρώτο εξάμηνο του 2022 ήδη 5.139 περιστατικά.
Γιατί υπάρχει αυτή η έξαρση τα τελευταία χρόνια;
Μία απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει πραγματική έξαρση, απλώς πλέον ο κόσμος μιλάει περισσότερο και έτσι έρχονται στο φως περισσότερες περιπτώσεις που παλιά έμεναν στο σκοτάδι από τον φόβο των θυμάτων να καταγγείλουν. Η αλήθεια είναι ότι υπολογίζεται ότι για κάθε 1 περίπτωση που γίνεται καταγγελία υπάρχουν άλλες δυο για τις οποίες υπάρχει σιωπή.
Μία άλλη εξήγηση είναι ότι η πανδημία και τα lockdown έφεραν πίεση μέσα στις οικογένειες.
Πράγματι, κατά την περίοδο της πανδημίας υπήρξε πανευρωπαικά μία αύξηση 30% στις καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία.
Είναι προφανές ότι η παραμονή στο σπίτι λόγω των λοκντάουν για μέρες και η εργασία από το σπίτι, δημιούργησε πιέσεις και έφερε στο προσκήνιο προβλήματα που κατέληξαν σε συγκρούσεις.
ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Κάτι άλλο που αναδεικνύεται σαφώς από τα νούμερα είναι ότι τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας είναι κατεξοχήν γυναίκες.
Η πιο συχνή μορφή βίας προέρχεται από τον σύζυγο, τον πρώην σύζυγο ή τον ερωτικό σύντροφο.
Μία στις τρεις γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της θα ξυλοκοπηθεί, θα βιασθεί ή με κάποιο άλλο τρόπο θα κακοποιηθεί από το σύντροφό της.
Οι μισές από τις γυναίκες θύματα ανθρωποκτονίας έχουν δολοφονηθεί από (νυν ή πρώην) σύζυγο ή σύντροφο.
Οι γυναίκες 15-44 ετών κινδυνεύουν περισσότερο από βιασμό ή ενδοοικογενειακή βία παρά από καρκίνο, τροχαία ατυχήματα, πόλεμο ή ελονοσία.
2 εκατομμύρια κορίτσια ανά έτος κινδυνεύουν να υποβληθούν σε ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων.
το 40-50% των γυναικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αναφέρει κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας
Το 55%-95% των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας δεν καταγγέλλουν το πρόβλημα
———————————
Σκοπός της παρουσίασής μου δεν είναι να σας αναλύσω νομικά ζητήματα ή να μπούμε σε νομικές λεπτομέρειες.
Θα αρκεστώ λοιπόν να αναφέρω τα αδικήματα που προβλέπει η νομοθεσία αφενός για ενδοοικογενειακή βία αλλά και για παραβίαση της γενετήσιας ελευθερίας και στο να ξεκαθαρίσουμε ορισμένες έννοιες που τις ακούμε όλοι μας αλλά ορισμένες φορές δεν ξέρουμε τι ακριβώς σημαίνουν.
Α/ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ
Ενδοοικογενειακή βία έχουμε όταν αυτή τελείται σε βάρος μέλους της ίδιας οικογένειας.
ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Η οικογένεια δεν είναι μόνο το ζευγάρι και τα παιδιά.
περιλαμβάνει συζύγους, γονείς και συγγενείς 1ου και 2ου βαθμού.
Όταν συνοικούν η οικογένεια επεκτείνεται και στους συγγενείς μέχρι 4ου βαθμού
Επίσης περιλαμβάνει και όσους έχουν υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι για η εφαρμογή των διατάξεων περί ενδοοικογενειακής βίας επεκτείνεται πλέον και στους μόνιμους συντρόφους.
Αυτό είναι κάτι σημαντικό και είναι μία πρόοδος για το νομικό μας πολιτισμό που προστέθηκε το 2018 ότι προστατεύει ιδιαίτερα όχι μόνο τις γυναίκες που έχουν παντρευτεί ή έχουν σύμφωνο συμβίωσης αλλά και τους μόνιμους συντρόφους.
ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΒΙΑ
Σημαντικό είναι επίσης να ξέρουμε ότι ως βία δεν θεωρείται μόνο η σωματική αλλά και η λεκτική βία και η ψυχολογική βία.
Την λεκτική και ψυχολογική βία μερικές φορές την λέμε και bullying. Είναι η συνεχής εξύβριση, η συνεχής ψυχολογική πίεση. Δεν χρειάζεται η χρήση εξυβριστικών λέξεων.
Ακόμα και οι συνεχείς προσβλητικές συμπεριφορές, π.χ. είσαι άχρηστη, εγώ φέρνω τα λεφτά στο σπίτι και εσύ κάθεσαι, το να πετάξει το πιάτο με το φαγητό κάτω μπορούν να θεωρηθούν ενδοοικογενειακή βία.
Και η απειλή είναι μία μορφή βίας με την πρόκληση τρόμου και ανησυχίας.
Ψυχολογική βία θεωρείται και η παρατεταμένη απομόνωση του θύματος.
Θα έλεγε κανείς ότι περιστατικά τύπου Κωσταλέξι δεν υπάρχουν πιά αλλά δυστυχώς βλέπουν το φως της δημοσιότητας ακόμα και σήμερα ακόμα και σε άλλες θεωρούμενες προηγμένες χώρες όπως οι σκανδιναβικές ή και η Γερμανία.
Θυμίζω ότι στην περίπτωση του χωριού Κωσταλέξι η Ελένη Καρυώτη έμεινε κλειδωμένη στο υπόγειο του σπιτιού της επί 29 χρόνια ως το 1978 από τον πατέρα της εν γνώσει ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων που σιώπαιναν.
ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ
Φυσικά, βία και απειλές ή σωματική βλάβη μπορεί να υπάρξει και εκτός οικογένειας.
Όμως όταν αυτά γίνονται εντός οικογένειας υπάρχουν κάποιες σημαντικές διαφορές.
1/ δεν χρειάζεται έγκληση – διώκεται αυτεπάγγελτα.
Η έγκληση έχει μία 3μηνη προθεσμία. Μετά χάνεις το δικαίωμα να καταγγείλεις το αδίκημα.
Άρα σε αυτές τις περιπτώσεις η αστυνομία επεμβαίνει αυτεπάγγελτα και δεν χρειάζεται καταγγελία από την ίδια την παθούσα. Ακόμα και τηλεφωνικά αν ενημερωθεί η αστυνομία, οφείλει να επέμβει και πράγματι επεμβαίνει.
Ο λόγος είναι ότι είναι δύσκολο να καταγγείλεις κάποιον που μένεις στο ίδιο σπίτι.
Είναι εύλογο ότι όταν η βία ασκείται από τον σύζυγο ή σύντροφο, η απόφαση να το καταγγείλεις δεν είναι πάντοτε εύκολο.
Μπορεί να σκέφτεται τα παιδιά, μπορεί αν προσπαθήσει να σώσει τον γάμο της.
Επειδή όμως η βία όταν ασκείται εντός της οικογένειας διώκεται και αυτεπάγγελτα, η γυναίκα έχει τον χρόνο να το σκεφτεί, να πάρει τις αποφάσεις της ήρεμα και να αποφασίσει αν θα καταγγείλει την βία ή αν θα δώσει μια δεύτερη ευκαιρία.
2/ Οι ποινές είναι πιο αυστηρές από ότι αν η βία ασκείτο από κάποιον ξένο.
3/ προβλέπεται ποινική διαμεσολάβηση αν το αδίκημα είναι πλημμέλημα.
Προϋπόθεση:
α/ να δηλώσει ο δράστης ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας.
β/ να δεχθεί να μείνει εκτός σπιτιού αν το ζητήσει το θύμα.
γ) να παρακολουθήσει ειδικό συμβουλευτικό – θεραπευτικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας.
δ/ να άρει ή να αποκαταστήσει, εφόσον είναι δυνατόν, αμέσως τις συνέπειες που προκλήθηκαν από την πράξη και να καταβάλει εύλογη Χρηματική ικανοποίηση στον παθόντα.
Στην πράξη δεν έχει πετύχει ο θεσμός.
ΕΞΑΡΣΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΘΥΜΑΤΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ.
Χθες σε μία μόνο ημέρα, υπήρχαν 3 αναφορές στον Τύπο για εγκλήματα γενετήσιας ελευθερίας και μάλιστα κατά ανήλικων
Θεωρώ λοιπόν ότι θα ήταν καλό να πούμε και για αυτά τα αδικήματα μερικά πράγματα κυρίως επειδή έμμεσα σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις εμπλέκεται έμμεσα και κάποιο μέλος της οικογένειας που με την σιωπή του ανέχεται αν μη τι άλλο αυτά τα εγκλήματα.
Α/ Αδικήματα που προσβάλλουν τη γενετήσια ελευθερία και
Τα κακουργήματα που εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία είναι
Βιασμός
Προβλέπεται κάθειρξη 10 έως και 15 έτη
Αυτό που δεν ξέρει ο πολύς κόσμος, είναι ότι πλέον για να καταδικασθεί κάποιος σε βιασμό δεν απαιτείται να έχει υπάρξει συνουσία.
Παλιά απαιτείτο, οπότε ο κάθε θύτης προσπαθούσε να αποδείξει ότι δεν υπήρξε διείσδυση.
Και άλλες πράξεις ίσης βαρύτητας, όπως η πεολειξία ή ο ετεροαυνανισμός, θεωρούνται και αυτά βιασμός.
Σημαντικό είναι επίσης ότι βιασμός υπάρχει όταν το θύμα εξαναγκαστεί όχι μόνο με σωματική βία αλλά ακόμα και με την απειλή σωματικής βίας.
Κατά συνέπεια το ότι το θύμα δεν αντιστάθηκε δεν αναιρεί την έννοια του βιασμού, όταν η μη αντίσταση οφείλεται στο ότι απειλήθηκε σοβαρά η ζωή του ή η υγεία του.
Παλιά αν δεν υπήρχαν εκδορές δεν καταδικαζόταν ο θύτης.
Τρίτο σημείο που επίσης δεν το ξέρουν όλοι είναι ότι βιασμός μπορεί να υπάρξει ακόμα και μέσα στον γάμο.
Σημειωτέον ότι μέχρι το 2006 ο Ποινικός Κώδικας θεωρούσε ως βιασμό μόνο την εξώγαμη συνουσία. Δηλαδή μεταξύ συζύγων δεν υπήρχε νομικά βιασμός.
Ομαδικός βιασμός
Ο νέος ποινικός κώδικας προέβλεψε και την περίπτωση ομαδικού βιασμού, δηλαδή βιασμού που γίνεται από δύο πρόσωπα και άνω.
Σε αυτή την περίπτωση προβλέπεται ακόμα και ισόβια κάθειρξη
Είναι ακόμα νωπές οι αναμνήσεις από την δίκη Τοπαλούδη που ο ομαδικός της βιασμός κατέληξε και στην δολοφονία της.
Ένα σημείο με την άτυχη Τοπαλούδη που δεν έχει αναδειχθεί όσο θα έπρεπε, είναι ότι σύμφωνα με μαρτυρία φίλου του, η κοπέλα είχε υποστεί ξανά βιασμό από τρία άτομα στο σπίτι της και φοβήθηκε να τον καταγγείλει. Ίσως αν το είχε κάνει να είχε αποφύγει τα χειρότερα.
Ασελγείς πράξεις
Είναι ο εξαναγκασμός σε ελαφρύτερες γενετήσιες πράξεις όπως θωπείες και παρόμοιες πράξεις.
Είναι και πάλι κακούργημα και τιμωρείται με κάθειρξη από 5 έως 10 έτη.
Σημειωτέον ότι όταν να ψηφιστεί ο νέος ποινικός κώδικας, ο εξαναγκασμός σε ασελγείς πράξεις όπως θωπείες προβλεπόταν ως πλημμέλημα με ποινή 3 έως 5 έτη. Αυτό προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις από οργανώσεις για την προστασία των γυναικών και τελικά ψηφίστηκε ως κακούργημα.
Πλημμελήμματα που έχουν σχέση με την γενετήσια ελευθερία, είναι
Προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας
Η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας γίνεται
με χειρονομίες, γενετήσιου χαρακτήρα,
με προτάσεις που αφορούν γενετήσιες πράξεις,
με γενετήσιες πράξεις που τελούνται ενώπιον άλλου ή
με επίδειξη των γεννητικών οργάνων,
Κατάχρηση σε γενετήσια πράξη
Όταν κάποιος υποχρεώνει κάποιον σε γενετήσια πράξη εκμεταλλευόμενος την σχέση εργασίας που υπάρχει ανάμεσά τους ή την ανάγκη του να εργαστεί.
Αυτή η διάταξη έχει μεγάλη σημασία για τις γυναίκες διότι στην αγορά εργασίας οι γυναίκες είναι αυτές που βρίσκονται συνήθως σε χαμηλότερες εργασιακές θέσεις ή έχουν μεγαλύτερη ανάγκη να εργαστούν.
ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ
Τελειώνοντας, μία σημαντική παράμετρο που πρέπει να αναφέρουμε σχετικά με τα σεξουαλικά αδικήματα είναι ο στιγματισμός του θύματος.
Ο βιασμός είναι το μοναδικό έγκλημα που το θύμα στιγματίζεται περισσότερο από το δράστη: Οι μητέρες δεν αφήνουν τα παιδιά τους να παίξουν με παιδί θύμα βιασμού, οι γείτονες και οι φίλοι συχνά σχολιάζουν αρνητικά το θύμα, και οι δικηγόροι μπορεί να κατηγορήσουν τα θύματα για το βιασμό τους.
Αποτέλεσμα είναι η απροθυμία καταγγελίας και η σιωπή.
Από 4.500 βιασμούς ετησίως στην Ελλάδα, μόνο οι 270 καταγγέλλονται.
Εντυπωσιακό είναι ότι Έξι (6) στα δέκα (10) θύματα βιώνουν συναισθήματα ενοχής για την επίθεση που δέχθηκαν.
Δυστυχώς η καταγγελία μίας πράξης βιασμού ή κατάχρησης γενετήσιας πράξης πολλές φορές δεν μένει μυστική. Σε μία μικρή κοινωνία, σε ένα χωριό, μπορεί να το πληροφορηθούν οι γείτονες, οι συγγενείς, οι συνάδελφοι γεγονός που το θύμα εύλογα θα θέλει να το αποφύγει.
Ακόμα και στην Αθήνα, για την 12χρονη από την Κολωνό, οι εφημερίδες την φωτογράφισαν. 12χρονη, από οικογένεια με 8 παιδιά, έδειξαν την μάνα της στην τηλεόραση.
Πως θα ξαναπάει σχολείο αυτό το παιδί;
Αλλά και η εκδίκαση της υπόθεσης πολλές φορές είναι επώδυνη για τη γυναίκα – θύμα επειδή ο συνήθης ισχυρισμός του δράστη είναι ότι οι επαφές ήταν συναινετικές και πολλές φορές το θύμα μπορεί να παρουσιαστεί ως εκβιαστής που ενώ συναίνεσε στην σεξουαλική πράξη μετά κάνει μήνυση για να έχει κάποιο οικονομικό ωφέλημα.
Προσωπικά κατανοώ τον δισταγμό μερικές φορές των γυναικών για να καταγγείλουν μία τέτοια πράξη. Από προσωπική εμπειρία μία μητέρα μαθήτριας 3ης Λύκειου ήρθε στο γραφείο να καταγγείλει ότι την κόρη της την θώπευε ο πατέρας της επειδή την πίεζε η μητέρα της και τα αδέλφια της.
Ετοιμάσαμε την έγκληση και πριν την καταθέσουμε η κοπέλα ήρθε μόνη της στο γραφείο και κλαίγοντας μου είπε ότι δεν ήθελε να προχωρήσει ότι φοβόταν πως όλη η γειτονιά θα το μάθαινε, πως στο σχολείο θα την κορόιδευαν και ότι αν το μάθαινε κάποιος αυτή θα αυτοκτονούσε. Εκεί πραγματικά σηκώνεις τα χέρια ψηλά και δεν ξέρεις τι είναι καλύτερο για το θύμα.
Δεν αρκούν λοιπόν οι νόμοι. Πρέπει να αλλάξει και η κοινωνία για να προστατευθούν τα θύματα της βίας. Πρέπει η κοινωνία να αποδεχθεί την ισότητα και την ελευθερία αυτοδιάθεσης των γυναικών και μόνο τότε θα μειωθούν αυτά τα φαινόμενα.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω 3 πράγματα:
α/ ότι δυστυχώς η βία είναι δίπλα μας
β/ δεν πρέπει να σιωπούμε.
γ/ αλλά πρέπει όλοι μας, οι Αρχές, οι δικηγόροι και κυρίως οι δημοσιογράφοι να προστατεύουν το θύμα και την ταυτότητά του.